Tüketici Hakları

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TÜKETİCİ HAKLARI EVRENSEL BEYANNAMESİ (MANİFESTOSU)

REHBERİN GENEL İLKELERİ

  B.M Rehberlerinde tüketicilerin karşılanması amaçlanan yasal ihtiyaçları şunlardır;

  • Tüketicilerin sağlık ve güvenliklerine gelecek tehlikelerden korunmaları,

  • Tüketicilerin ekonomik çıkarlarının korunması ve geliştirilmesi,

  • Tüketicilerin bireysel ihtiyaç ve dileklerine göre bilgili seçim yapabilmeleri için yeterli bilgiye ulaşabilmelerin sağlanması,

  • Tüketicilerin eğitimi,

  • Tüketicilerin etkinlikle tazmin edebilmelerinin temini,

  • Tüketici ve diğer ilişkili grup ve örgütleri kurma özgürlüğü ve bu tür örgütlerin kendilerini etkileyen karar alan süreçlerinde görüşlerini belirtmeye fırsat bulmaları.

Bu unsurların B.M. bildirgesinde yer alması, tüketicinin temel haklarının belirlenmesini ve güvenceye alınmasını sağlamaktadır.

      Belirtilen bu hakları sağlayacak ve gözetecek şekilde, her kesim ve her grubun benimsemesi gereken genel ilkeler şu şekilde sıralanmalıdır:

  • Hükümetler, tüketicinin korunması, politikaların geliştirilmesi, uygulanması ve yönlendirilmesi için yeterli alt yapıyı sağlamalı ve devam ettirmelidir.

  • Tüm işletmeler iş yaptıkları ülkelerin ilgili yasa ve düzenlemelerine uymalıdırlar ayrıca söz konusu ülkenin uzman yetkililerinin kabul etmiş oldukları uluslar arası tüketici standartlarının uygun hükümlerine de uymalıdırlar.

  • Tüketicilerin korunması politikalarının geliştirilmesinde üniversitelerin ve kamu ile özel işletmelerin araştırmalar açısından olumlu potansiyel rolleri dikkate alınmalıdır.

REHBERİN DİĞER İLKELERİ

            Rehberde yer alan ve aşağıda belirtilen ilkeler, hem ülke içinde  üretilen, hem de ithal edilen mal ve hizmetler için geçerli olmalıdır. Ayrıca, tüketicinin korunmasına ilişkin herhangi bir prosedür veya düzenlemelerinin uygulanmasında bunların uluslar arası ticarete engel oluşturmamasına ve uluslar arası ticarete ilişkin yükümlülüklerle tutarlı olmasını sağlamaya gereken önem verilmelidir.

Bu İlkeler;

  1. Fiziksel Güvenlik

  2. Tüketicilerin Ekonomik Çıkarlarının Korunması ve Geliştirilmesi,

  3. Tüketici Mal ve Hizmetlerin Güvenlik ve Kalitesi İçin Standartlar,

  4. Temel Tüketim Mal ve Hizmetlerin Dağıtım Tesisleri,

  5. Tüketicilerin Tazmin Edilmesini Sağlayacak Önlemler

  6. Eğitim Bilgi ve Programları,

  7. Spesifik Alanlarla İlgili Önlemler.

Başlıkları altında belirtilebilir.

1-Fiziksel Güvenlik İle İlgili Esaslar

  • Hükümetler, yasal sistemler, güvenlik düzenlemeleri, ulusal veya uluslararası standartlar ve ürünlerin niyetlenilen veya normal olarak öngörülebilen kullanım bakımından güvenceli olmalarını sağlamak için güvenlik kayıtlarının tutulması da dahil olmak üzere uygun önlemleri benimsemeli veya bunların benimsenmelerini özendirmelidirler,

  • Uygun politikalar, üreticileri tarafından üretilen mamullerin, hem niyetlenilen hem de normal olarak öngörülen kullanımlar bakımından güvenli olmalarını sağlamalıdır. Mal ve hizmetleri piyasaya getirmekle sorumlu olanlar, özellikle tedarik kaynakları ihracatçı, ithalatçı, perakendeci ve genel tanımla "distribütör" terimiyle adlandırılacak benzer dağıtım ajanları mallar kendi gözetimleri altındayken uygunsuz muamele veya depolama sebebiyle güvensiz veya tehlikeli hale getirilmemelerini sağlamalıdırlar.

  • Tüketiciler malların gereği gibi kullanımı için bilgilendirilmeli ve niyetlenilen ve normal öngörülen kullanımda ortaya çıkabilecek riskler hakkında uyarılmalıdırlar. Yaşamsal güvenlik bilgileri, olanak bulunan her yerde sembollerle(afiş, etiket vb.) tüketicilere aktarılmalıdır.

  • İmalatçı ve distribütörlerin piyasaya çıkartılmış mallarda önceden öngörülmemiş tehlikelerin farkına varmaları durumunda vakit geçirmeden yetkililere ve gerekiyorsa kamu oyuna bildirmelerini sağlayacak politika ve mekanizmalar kullanılmalıdır.

  • Bir ürün ciddi şekilde kusurlu bulunursa ve/veya usulüne uygun kullanılsa bile ağır ve ciddi bir tehlike oluşturduğu saptanırsa, imalatçılar ve/veya distribütörler bu ürünü geri çekmeli, değiştirmeli, düzeltmeli veya onun yerine başka bir ürünü ikame etmelidirler. Eğer tüm bunları makul zaman içinde yapma olanağı yoksa tüketici yeterli bir şekilde tazmin edilmelidirler.

2-Tüketicilerin Ekonomik Çıkarlarının Korunması ve Geliştirilmesi İle İlgili Esaslar

  • Hükümet politikaları, tüketicilerin kendi ekonomik kaynaklarından optimum fayda elde etmelerine olanak sağlamaya çalışmalıdır. Bu politikalar ayrıca, tüketicilerin ekonomik çıkarlarını ve piyasada seçim yapmalarını olumsuz yönde etkileyen uygulamalara karşı doyurucu üretim ve performans standartlarına, yeterli dağıtım yöntemlerine, makul işletme uygulamalarına, bilgi verici pazarlama ve etkin koruma amaçlarına erişilmesini sağlamayı hedeflemelidir.

  • Hükümetler, imalatçıların, distribütörlerin ve mal ve hizmetlerin sağlanmasıyla ilgili diğerlerinin mevcut yasa ve zorunlu standartlara uymalarını sağlayarak , tüketicilerin ekonomik çıkarlarına zarar veren uygulamaları engelleyici çabalarını yoğunlaştırmalıdırlar.  

  • Tüketici örgütleri, gıdaların katkı maddeleri ile saflıklarının bozulması, pazarlama sırasında yanlış ve yanıltıcı beyanlarda bulunulması gibi hileli uygulamaları izlemeleri için teşvik edilmelidir.

  • Hükümetler üreticilerin, mal ettikleri ürünleri makul dayanıklılık, kullanım ve güvenirlilik taleplerine ve imal edildikleri amaçlara uygunluğu sağlamaları ve satıcıların da bu taleplerin karşılanmasını gerçekleştirmeleri hususundaki sorumluluklarını açıkça belirleyen politikaları benimsemeleri veya bu politikalarını devam ettirmelidirler.

  • Hükümetler tüketicilerin mal ve hizmetler arasında en düşük maliyetle en geniş seçimi yapmalarını sağlayacak, makul etkin rekabeti özendirmelidirler.

  • Hükümetler, uygun olan durumlarda imalatçı ve/veya perakendecilerin, yedek parçaların yeterli bir şekilde bulunabilirliğini ve güvenilir satış sonrası hizmet sağlamaları için gereğini yapmalıdırlar.

  • Tüketiciler tek taraflı sözleşmelerden, sözleşmelerde zorunlu hakların dikkate alınmaması ve satıcılar tarafından fahiş kredi koşullarının konulması gibi istismar edici sözleşme hükümlerinden veya sözleşmelerinden korunmalıdırlar.

  • Tutundurma yönlü pazarlama ve satış uygulamaları tüketicilerin adil muamele görmesi ilkesi doğrultusunda ve yasal talepleri karşılayacak biçimde olmalıdır. Bu, tüketicilerin bilgili ve bağımsız kararlar alabilmelerine olanak sağlamak için zorunlu bilgilerin verilmesini ve bu bilgilerin de doğruluğunu temin edecek önlemlerinin alınmasını öngörür.

  • Hükümetler, tüketim mallarının tüm yönleri hakkında doğru bilgi akışının serbestçe gerçekleşmesine tüm ilgililerin katılım ve katkılarını özendirmelidir.

  • Hükümetler, kendi ulusal çevreleri içinde tüketicinin korunmasını yeterli bir şekilde sağlamak için tüketici örgütleriyle de işbirliği yaparak, işletmelerle birlikte pazarlama ve diğer işletme uygulamalarına ilişkin yasalar formüle edilmesini ve uygulanmasını özendirmelidirler.

  • Hükümetler, ölçü ve ağırlıklara ilişkin yasal düzenlemeleri sürekli olarak gözden geçirmeli ve bunların uygulanması için gerekli mekanizmaların yeterliliğini değerlendirmelidirler.

3-Tüketici Mal ve Hizmetlerin Güvenlik ve Kalitesi İçin Standartlar İle İlgili Esaslar

  • Hükümetler, uygun durumlarda mal ve hizmetlerin güvenlik ve kalitesiyle ilgili olarak ulusal ve uluslararası düzeylerde gönüllü ve diğer (zorunlu) standartların ayrıntılarını belirlemeli, uygulanmasını özendirmeli ve bunları uygun şekilde tanıtmalıdır. Ürün ve güvenlik kalitesiyle ilgili ulusal standartlar ve yasal düzenlemeler, mümkün olan durumlarda, genel kabul görmüş uluslar arası standartlara uygunluğunu sağlamak için zaman zaman gözden geçirilmelidir.

  • Yerel ve ekonomik koşullar nedeniyle genel kabul görmüş uluslar arası standartlardan daha alt düzeyde bir standardın uygulanması durumunda, bu standardın en kısa zamanda yükseltilmesi için gerekli çabalar gösterilmelidir.

  • Hükümetler, temel tüketici mal ve hizmetlerinin güvenlik, kalite ve performanslarını test edecek ve belgelendirecek tesislerin varlığını sağlamalı ve özendirmelidir.

4- Temel Tüketim Mal ve Hizmetlerinin Dağıtım Tesisleri İle İlgili Esaslar

   Uygun durumlarda şu noktaları dikkate almak gerekir.

  • Tüketicilere mal ve hizmetlerin etkin dağıtımını sağlayacak politikaların kabulü ve devam ettirilmesi, özellikle kırsal alanlarda olabileceği gibi, söz konusu temel mal ve hizmetlerin dağıtımının tehlikeye girebildiği durumlarda spesifik politikaların düşünülmesi gerekir. Bu tür politikalar, kırsal merkezlerde yeterli depolama ve perakendecilik tesisleri oluşturulması, tüketicinin kendi kendine yardımı için teşvikler ve yine kırsal alanlardaki temel mal ve hizmetlerin sağlandığı koşulların daha iyi kontrolüne yardımı içerir.

  • Özellikle kırsal alanlarda tüketici kooperatiflerinin tesisine ilişkin ticari faaliyetlerin ve bunlarla ilgili bilgilerin yayımının özendirilmesi gerekir.

5- Tüketicilerin Tazmin Edilmelerini Sağlayacak Önlemler İle İlgili Esaslar

  • Hükümetler tüketicilerin veya uygun olduğu takdirde ilgili kuruluşların süratli, adil, ucuz ve ulaşılabilir resmi veya gayri resmi usullerle tazmin edilmeleri imkanını sağlayacak hukuki veya idari tedbirleri tesis ve idame ettirmelidir. Bu gibi usuller özellikle düşük gelirli tüketicilerin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmalıdır.

  • Hükümetler tüm işletmeleri tüketicilerle ilgili tartışma konularını makul, hızlı ve resmi olmayan yollarla çözmeye, ayrıca tüketicilere yardım sağlayacak danışma hizmetleri ve resmi olmayan şikayet prosedürleri de dahil olmak üzere gönüllü mekanizmalar kurmaya özendirmelidir.

  • Mevcut tazmin yolları ve diğer uyuşmazlık çözme prosedürleri hakkında tüketicilere bilgi sağlanmalıdır.

6-Eğitim ve Bilgi Programları İle İlgili Esaslar         

  • Hükümetler ilgili insanların kültürel geleneklerini de dikkate alarak genel tüketici eğitim ve bilgi programları geliştirilmeli veya bunların geliştirilmesine teşvik edilmelidir. Bu tür programların amacı, insanları, mal ve hizmetleri bilgi olarak seçebilecek güçte kılmak ve hak ile sorumlulukların bilincinde olan "SEÇİCİ TÜKETİCİLER" şeklinde hareket etme imkanlarına kavuşturmak olmalıdır. Programların oluşturulmasında, hem kırsal, hem de kentsel alanlardaki düşük gelirli ve okuma yazma bilmeyen yada çok az bilen " dezavantajlı tüketiciler" in gereksinimleri de dikkate alınmalıdır.

  • Tüketici eğitimi, yerine göre, eğitim sistemlerinin temel müfredatının bütünleyici bir parçası ve tercihen mevcut ders konularının doğal bir elemanı olmalıdır.

  • Tüketici eğitim ve bilgilendirme programları;

  1. Sağlık, beslenme, gıdalara dayalı hastalıklar ve gıda maddelerinde bulunan katkı maddeleri,

  2. Ürün tehlikeleri,

  3. İlgili yasal düzenlemeler, tazmin edilme yolları, tüketicinin korunması ile ilgili birim ve örgütler,

  4. Ayarlar ve ölçüler, fiyatlar, kalite, kredi şartları ve temel zorunlu malların bulunabilirliği,

  5. Gerekirse kirlilik ve çevre sorunları gibi önemli konulardaki bilgileri kapsamalıdır.

  • Hükümetler özellikle kırsal ve kentsel alanlardaki düşük gelirli ve okur yazar olmayan tüketicilerin yararına olarak, tüketici örgütlerinin ve diğer ilgili grupların (medya dahil) eğitim ve bilgilendirme programlarını üstlenmeleri konusunda özendirici rol oynamalıdır.

  • İşletmeler de uygun durumlarda gerçeğe uygun ve geçerli tüketici eğitim ve bilgilendirme programlarını üstlenmeli veya bunlara katılmalıdır.

  • Hükümetler, tüketici bilgilendirme ve eğitim programlarının yürütülmesinde eğitimciler, kitlesel medya uzmanları ve tüketici danışmanlarının katılımını sağlamak amacıyla eğitim programları organize etmeli ve özendirmelidir.

7- Spesifik Alanlarla İlgili Önlemler Konusundaki Esaslar

Hükümetler, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, tüketici çıkarlarını geliştirmede, yerine göre tüketicinin sağlığı için gıda, su, ilaç gibi temel alanlara öncelik vermelidir. Bu alanlarda eğitim ve araştırma programlarına önem verilmeli ayrıca ürün kontrolü, yeterli ve sağlam dağıtım tesisleri, standartlaştırılmış uluslar arası etiketleme ve bilgiler için politikalar benimsenmeli veya devam ettirilmelidir. Bu belgenin hükümleri çerçevesinde spesifik alanlar bakımından hükümet rehberleri